Wat betekent de term hygiëne?
Hygiëne is een term die we steeds vaker tegenkomen – of het nu gaat om maatregelen ter bescherming tegen infecties of op andere gebieden, zoals slaaphygiëne of mentale hygiëne. Maar wat wordt er nu eigenlijk met hygiëne bedoeld en wie bepaalt wat hygiënisch is? De term wordt vaak gebruikt als synoniem voor reinheid of zuiverheid, maar deze definitie is ontoereikend. Het woord hygiëne is afgeleid van de oude Griekse term ὑγιεινή, wat zoiets als "kunst die de gezondheid dient” betekent. Deze definitie is vandaag nog steeds geldig: Voor alle hygiënische maatregelen geldt dat ze dienen om de gezondheid te behouden en te verbeteren. In gezondheidsrapporten van Duitse federale overheid wordt hygiëne nader gedefinieerd als het "geheel van alle inspanningen en maatregelen om ziekten en schade aan de gezondheid te voorkomen".
Geschiedenis van de hygiëne
Zeep, ontsmettingsmiddel, schoon leidingwater en veilige levensmiddelen: Tegenwoordig zijn hoge hygiënenormen voor ons vanzelfsprekend. Maar hoe zag het er vroeger uit? De geschiedenis van de hygiëne is niet altijd zo streng geweest. De Romeinen kenden al in de eerste eeuw voor Christus de basisregels voor hygiëne en probeerden infecties door middel van quarantaine in te dammen. Er zijn echter donkere pagina's in de geschiedenis van de hygiëne: Vanuit hedendaags perspectief waren er in de Europese Middeleeuwen aanzienlijke hygiënische tekortkomingen – ook en vooral met betrekking tot de zuiverheid in de openbare ruimte. Riolering en afvalsystemen waren nog onbekend, mensen leefden met dieren in kleine besloten ruimtes en afval en uitwerpselen werden gewoon in rivieren afgevoerd, waarvan het water ook voor persoonlijke hygiëne werd gebruikt. De gevolgen waren niet alleen een extreme stankoverlast in de steden, maar ook de regelmatige verspreiding van infectieziektes als de pest en cholera.
Tot ver in de 19e eeuw waren de hygiënische omstandigheden in de geneeskunde – gemeten naar de huidige maatstaven – beangstigend: de kleding van artsen en medische apparaten werden niet schoongemaakt of gedesinfecteerd en vrouwen stierven vaak aan kraamvrouwenkoorts omdat artsen nauwelijks hun handen reinigden bij de bevalling en er dus ziekteverwekkers werden overgedragen. Verschillende pioniers brachten echter een revolutie teweeg op het gebied van de hygiëne: Ignaz Semmelweis bewees dat ziektes bestreden kunnen worden door desinfectie. Max von Pettenkofer stond in 1865 aan het hoofd van de eerste Duitse leerstoel voor hygiëne en onderzoekers als Robert Koch, Johann Peter Frank en Franz Ballner legden de basis voor de hedendaagse hygiëne. Vanaf het midden van de 19e eeuw raakten overheden ook betrokken bij het bouwen van openbare gezondheidszorg met een verbeterde stadshygiëne en technische vooruitgang zoals waterzuivering en rioleringssystemen.
Verschil tussen private en openbare hygiëne
Tegenwoordig wordt er vaak onderscheid tussen persoonlijke hygiëne en openbare hygiëne gemaakt. Persoonlijke hygiëne wordt aan elke persoon zelf overgelaten en omvat maatregelen zoals lichamelijke hygiëne of mondhygiëne – zaken zoals douchen, het haar wassen en tandenpoetsen. Ook schoonmaken en netheid in het eigen huishouden – zoals kleding wassen, vloeren dweilen en stofzuigen – behoort tot de persoonlijke hygiëne. Openbare hygiëne daarentegen omvat alle maatregelen waarmee de overheid de gezondheid van de burgers beschermt en in stand houdt. Dit geldt niet alleen voor medische voorzieningen en medische zorg, maar ook voor de levering van hygiënisch veilig voedsel, schoon leidingwater, georganiseerde stadsreiniging en uiteraard een professionele afvalverwerking met rioleringen en rioolwaterzuiveringsinstallaties.
Het begrip hygiëne vandaag de dag
Dankzij goed ontwikkelde infectiebestrijdingsmaatregelen en medische innovaties zoals vaccinaties en antibiotica, genieten we vandaag de dag van een hoog niveau van hygiëne en een goed ontwikkelde volksgezondheid. Op openbare plaatsen blijft hygiëne echter een belangrijk thema. Dit heeft invloed op veel verschillende gebieden, zoals:
- hygiëne in openbare toiletten, bijvoorbeeld op stations of in administratieve gebouwen hygiëne in openbare gebouwen zoals kerken, warenhuizen of vrijetijdsvoorzieningen hygiëne in onderwijsinstellingen zoals kinderdagverblijven, scholen of universiteiten hygiëne in alle zorginstellingen zoals klinieken en ziekenhuizen
Hygiëne en desinfectie in ziekenhuizen is tegenwoordig een bijzonder belangrijk thema – desondanks overlijden volgens experts jaarlijks tot 15.000 mensen aan ziekenhuisinfecties. Dit geeft aan dat hygiënemaatregelen ook vandaag de dag van essentieel belang zijn. De coronapandemie heeft ons er ook van bewust gemaakt dat hygiëne niet iets is dat door de overheid kan worden voorgeschreven. In de openbare ruimte moet iedereen een steentje bijdragen om de hygiëneregels na te leven, bijvoorbeeld door afstand te houden van andere mensen, regelmatig de handen te wassen en in de holte van de ellebogen te niezen in plaats van in de handen.